ترجمه کتاب اندیشه در سلف از موری اشتاین

شراب جدید پوستین جدید می خواهد[1]

در این کتاب برای بیان مفهوم اندیشه در خویش از آثار و زندگی نامه کارل گوستاو یونگ بهره خواهم برد و به خاطر این موضوع نیز نیازی به شرمندگی و عذرخواهی نمی بینم چرا که نیت واقعی من به هیچ وجه قهرمان سازی از یونگ نیست و نمی خواهم او را به عنوان یک ایده آل بالا ببرم. به منظور بافت دادن به استخوان بندی بحث خویش از زندگی نامه و نوشته های او استفاده خواهم نمود. این کتاب راهی برای پرداختن به معضل معنوی انسان مدرن می باشد و یونگ در طول عمر با برکت خود این معضل را به خوبی با مثال هایی بیان نمود و به طور کامل راجع به آن نگارش کرد. تلاش عملی و تئوری او برای حل معضل معنویت در فرهنگ، دست مایه ایست برای این نوشتار تا بحث خود را پیش ببرد، حتی اگر نتواند در ابعادی پاسخ های دلخواه همگان را در بر بگیرد.  یونگ به انقطاع معنوی در جامعه مدرن پی برده بود و تلاشی فراتر از صرفا تشخیص مشکل، مبذول داشت. او برای تسکین این مشکل تلاش کرد و مشخص شد که این درمان، روشی کاملا نوین است.

امروزه مشخص شده است که یونگ در طول زندگی خود به طور پیوسته و با روش های متعدد درگیر گفتگویی آگاهانه با دین، به خصوص با آیین دینی زمینه ای خود یعنی مسیحیت بوده است. این موضوع در زندگی نامه اخیرش با نام “خاطرات، رویاها و اندیشه ها” مشخص شد، کتابی که یونگ در آن، دوران کودکی خود را در خانواده ای مسیحی خاطر نشان کرده و از گفتگوهای بی نتیجه با پدر کشیش اش پاول یونگ[2] سخن به میان آورده و به چالش های همیشگی اش با مذهب و باور اشاره داشته است. بر خلاف فروید، یونگ به طور کامل با روی آوردن به روشنگری و ارزش متعالی استدلال و علوم تجربی، بر ضد احساس و بویژه شهود اقدام نکرد. از این رو وی به سمت سبک ادبیات احساسی آلمانی[3] که توجه زیادی به افسانه، نماد و رمز و راز دارد، گرایش داشت. یونگ اغلب چنین می گفت که عقل فریب دهنده است و می تواند شخص را از درک کامل حقیقت به خصوص در زمینه های روانی دور کند. علاوه بر این او احساس می کرد که حتی اگر به اعتقادات جزمی و متعصبانه دین ادعای ایمان نداشته باشد، با مسیحیت، سنت پیشین خانوادگی اش در اعتقاد نسبی باقی بماند. در عمیق ترین نوشتارها و گفتارهای یونگ، او به زندگی با این نگرش پاسخ می دهد که مذهب در نهاد بشر امری فطری است و انسان به شدت با معنویت گره خورده است حتی اگر خود را منفک از هر دیدگاه و آیین مذهبی بداند. انسان احساسی قوی در این باره دارد؛ همان احساسی که مکس وِبِر[4] خیلی خوب از آن به “موسیقیای مذهبی” تعبیر می کند، چیزی که وبر اعتقاد دارد عموما در دنیای مدرنیته غایب است. به تعبیری یونگ را می توان به عنوان شخصی در نظر گرفت که به (دنیای) قرون وسطی بازگشته اما با این تفاوت که به عنوان یک دانشمند امروزی به تحصیل پرداخته و آموزش دیده است و برای دست و پنجه نرم کردن با سوالات معنوی مدرنیته و نادیده نگرفتن آنها، دارای ابزارهای منطقی و عقلانیست. به همین دلایل، نوشته های یونگ برای سردرگمی های معنوی زمانه ی ما راهنمای خوبی ارائه می کند. این نکته نیز حائز اهمیت است که وقتی یونگ (در نوشتارش) از زبان مذهبی نیاکان خود استفاده می کند در حقیقت از واژه ها در قالب نمادها و معانی روانشناسانه بهره می برد تا اینکه معنای تحت الفظی و متافیزیکی آن مد نظرش باشد. برای مثال او زمانی که سخن از خدا به میان می آورد، مانند سایر مردم و خداشناسان منظورش موجودی متافیزیکی و متعالی نیست بلکه بیشتر منظورش تصاویری از خداست که توسط عوامل روانی یا کهن الگوها[5] ایجاد می شود. دانستن این موضوع در مطالعه آثار یونگ که فحوا و تصاویر مذهبی در آن وجود دارد، لازم است. ازین رو با سوء برداشت از دیدگاههای اساسی یونگ، سردرگمی های فراوانی پدید آمده و قلم فرسایی های بیهوده ای نیز انجام گرفته است.

در یکی از آثار قبلی خود با نام “یونگ و درمان مسیحیت[6]” به بررسی زمینه های شخصی و عقلی و ادله، برای بسیاری از آثار یونگ در مورد اصول مسیحیت و همچنین مکالمات گسترده و تعاملات او با نمایندگان الهی مسیحیت پرداخته ام. به طور خلاصه در آن کتاب بیان کرده ام که یونگ در سالهای بلوغ فکری اش ( تقریبا پس از 60 سالگی) تصمیم گرفت مسیحیت را به عنوان نوعی از روان درمانی معرفی نماید. این نوعی روان درمانی برای فرهنگ خواهد بود که توسعه ای برای روان درمانی فردی است. روش درمانی یونگ بر گرایش عمیق مسیحت به تقسیم بندی اضدادِ موجود در روان انسان به دو گروه اضداد آشتی ناپذیر مانند خیر و شر، مردانگی و زنانگی، روح و جسم ، تمرکز داشت. برای مثال در سیستم های فلسفی و دینی سالم تر مانند تااُایسم[7]، این تضادها اساسا مرتبط هستند و در رابطه ای پویا و دیالکتیک به سر می برند. در مسیحیت این تضادها تا ابد تضاد هستند ازین رو شرایط نوروتیک یا روان نژندی را تقویت می کنند. علاوه بر این او می دید که مسیحیت در دنیا به عنوان نیرویی مذهبی و فرهنگی در حال ضعیف شدن است و مسیری به سمت انقراض دارد مگر اینکه بتواند راهی برای درمان این تعارضات درونی از طریق تجلی[8] جمعی اش بیابد. او به دنبال ارائه راه کاری برای خروج از این بن بست بود. نهایتا به این نتیجه رسید که در این پروژه شکست خورده است. بیمار تمایلی در نیل به سوی تمامیت نداشت.

با این وجود این تلاش، سرنخ هایی برای یک راه رو به جلوی احتمالی در زمانه پر مشکل ما به جای گذاشت. اگر چه که این مسیر برای سنت گرایان، ناپسند و برای روشنفکرانِ مدرن غیر قابل پذیرش خواهد بود. این چیزی است که من راه سوم می نامم که نه راهیست سنتی و نه رویکردیست مدرن و سکولار. این راه چشم اندازی برای نوعی جدید از انسان گرایی است که بر مبنای ایده ی تلفیق الوهیت با انسان بنا شده است؛ ایده ای که برای پذیرندگان آن مساوی با تجسم تصویر کاملی از خداوند[9] است. این چالش و فرصتی است که روانشناسی ارائه می دهد. چالشی برای نظریه خدایی متافیزیکی و ماورای طبیعت در ادیان سنتی و فرصتی برای آینده ای که در آن معنویت در تار و پود زندگی آگاهانه و روزمره تنیده شود. به همین خاطر نیاز است تا تغییری بزرگ در مدل تفکری رخ دهد، تغییری که خدایان سنتی ادیان را به تصاویری روانی از خداوند تبدیل می کند، تصاویری که برای ادغام با خودآگاهی انسان در دسترس است.

این راه محتمل برای معنویت انسان مدرن، در کتاب بحث بر انگیز اخیر یونگ با نام ” پاسخ به ایوب[10]” به شدت دیده می شود. در این کتاب، یونگ می گوید: “خدا می خواست انسان شود و هنوز هم می خواهد[11]” . پیامد های دلهره آور این ایده می بایست مورد بررسی قرار گیرد و در ادامه من به این کار اهتمام می ورزم. در حقیقت به معنای واقعی کلمه می بایست بر روی مفهوم فردیت[12] کار کنیم.

کتاب پاسخ به ایوب تا حدی ناشی از تبادل نظر طولانی مدت یونگ با ویکتور وایت[13]، استاد الهیات دانشگاه آکسفورد بود. این مکالمات نقطه اوج تلاش های وی برای فهم خلاقانه و درمان محور از مسیحیت را نشان می دهد. ارتباط این دو نفر در مکاتبات بین آنها از سال 1945، زمانی که یونگ 70 ساله بود با جزئیات ثبت شده است. مکالمات او با ویکتور وایت او را در سطوح مختلف عمیقاً درگیر کرد، به ویژه در خصوص مشکل مبرم رابطه بین روانشناسی تحلیلی، الهیات و اعمال سنتی مسیحیت. یونگ با وارد شدن به یک رابطه عاطفی و فکری شدید با ویکتور وایت، بینش بیشتری در مورد تعارضات روانشناختی که در روح مسیحیت موج می زند، به دست آورد، به ویژه در فردی که سعی می کند نگرشی روانشناختی داشته باشد و در عین حال در تلاش برای پایبندی به سنت کاتولیک رومی هم هست. کتاب او، پاسخ به ایوب، که در سال 1952 به زبان آلمانی منتشر و در سال 1954 به انگلیسی ترجمه شد، در میانه ی گفتگوی این دو نفر نوشته شده است. تا حدی می توان این کتاب را به عنوان خطاب به آقای وایت در نظر گرفت اما واضح است که برای تمام جهان مسیحیت نیز معنا دار می باشد. مخاطبان آن شامل هر کسی است که در یک فرهنگ عمدتاً مسیحی زندگی می کند و در آن مشارکت دارد. این کتاب پاسخ یونگ به مشکلاتی است که در روان مسیحیت ایجاد می شود و کسانی که می خواهند به افسانه های مسیحی وفادار و متعهد بمانند به راحتی آن را هضم نمی کنند. برای ویکتور وایت، پیام پاسخ به ایوب بسیار متفاوت از اعتقادات مذهبی و فلسفی او بود و این کتاب به طور مؤثری به تلاش برای همکاری با یونگ پایان داد. در واقع، وایت فکر می‌کرد که یونگ با انتقاد از تصویر مسیحیت از خدا و مخاطره کردن با بیان ایده‌های عجیبی مانند تجسم مستمر خداوند[14] (به معنای اینکه تجسم خداوند فقط در مسیح رخ نداده است و امری دائمی برای انسان است) و «مسیح بودن همه[15]» به نظریه‌های روان‌شناختی خود خیانت می‌کند. (یونگ 1954، پاراگراف 758). آقای وایت احساس می کرد که یونگ دچار افراط در کهن الگوها و توهمات پارانویایی شده است و دیگران را به آن دعوت می کند.

پیام اصلی یونگ در کتاب پاسخ به ایوب چیست؟ اساساً پیام این کتاب این است که مکان نمایش کتاب مقدس از قلمرو متافیزیکی و اسطوره‌ای به حوزه روان‌شناختی تغییر کرده است و انسان‌ها به تنهایی مسئول رستگاری، توبه و جبران و آشتی اضداد هستند، نه یک خدای متعالی در “آن بیرون” و در یک قلمرو ماوراء طبیعی. برای انسان امروزی، رستگاری و کفاره دیگر از عالم بالا نمی آید، بلکه اکنون باید از درون سرچشمه بگیرد. عصر روانشناسی پیش روی ماست. اگرچه که این مشکلی بزرگ است اما در عین حال فرصتی عظیم برای پیشرفت های بیشتر نوع بشر خواهد بود.

در غرب، و به طور فزاینده ای در جهان امروزی و در تمام جوامع مدرن، فرهنگ پیشتاز، تفکر اسطوره ای و متافیزیکی را پشت سر گذاشته و به سمت نگرش سکولاریستی، عمل گرایانه و ابزاری و به سمت رویکردی فلسفی ماتریالیستی رفته است. چهارچوبه ی آگاهی که مدرنیته به آن دست یافته است دیگر میدان اقتدار اعتقادات یا شخصیت های مذهبی نیست. این چهارچوبه، سکولار، علمی و به طور فزاینده ای فردی است و همچنین از حدس و گمان متافیزیکی و انتزاعی بیزار است. دانش معتبر و مرتبط باید مبتنی بر تحقیق و تجربه باشد، نه بر اساس ایمان یا اعتماد به مراجع دینی، اعم از متون یا اشخاص. این بدان معناست که انسان می بایست هدف و سرنوشت خود را به صورت پسا اسطوره‌ای و پسا متافیزیکی دوباره تصویر گری کند. آنها باید به دنبال منبع دیگری از الهام و اطلاعات باشند تا آنها را به پیش ببرد، زیرا منطق الهیات دیگر شرایط و مسیر بشریت را روشن نمی کند. اگر بخواهیم معنویت را در اصطلاح معاصر پیدا کنیم باید نوع جدیدی از نور در تاریکی مدرنیته روشن شود. یونگ این گونه حدس زد که این نور می تواند از نمادهای روان و روانکاوی ساطع شود. اما روان چیست؟ و نمادهای آن کدامند؟ قطعا هرچه که هست انسانی، طبیعی و در بدن است. اما همچنان که در فصل‌های بعدی خواهیم دید، ممکن است روان سرنخ هایی از تعالی (و فرافیزیکی بودن) را مشاهده کرده و عمیقاً در مورد آن فکر کند.

پاسخ به ایوب تفسیری روانشناختی بر کتاب مقدس و سنت های آن، از آغاز کتاب مقدس در دوران باستان تا به امروز است. این کتاب به عنوان تفسیری از کتاب مقدس به هیچ وجه به دین یا مسلک خاصی اعم از عبری یا مسیحی تعلق ندارد و در اصل مرتبط نیست و به همان اندازه در حد و مرز شیوه نامه های مدرن تحقیق و پژوهش تاریخی نمی گنجد. این کتاب نه مذهبی است و نه آکادمیک بلکه کتابی است روان شناسانه. به عقیده یونگ، این بدان معنی بود که (دین و تفسیرهای آن – مترجم) توسط قواعد پویای روان‌شناختی و مهم‌تر از همه با قواعد فردیت اداره شده است. یعنی تفسیر روان‌شناختی، از منطق روان و رشد آن که فردیت است پیروی می‌کند و به طور مهمی عواطف و شهود را در روش‌شناسی خود گنجانده است. واکنش‌های روان‌شناختی مفسر به متن، در علم هرمونوتیک مورد توجه است، زیرا مفسر کاملاً تشخیص می‌دهد که رابطه ای شخصی با متن (کتاب مقدس) وجود دارد و او در این رابطه است که به تفسیر (کتاب) می پردازد. روان مفسر به طور خودآگاه در مرکز فرآیند تفسیر قرار دارد پس بنابراین مسئولیت نتیجه تفسیر به روان مفسر بر می گردد. “پاسخ به ایوب” نمای واضحی را از آنچه تفسیر روانشناختی می تواند از عقیده یک استاد ایجاد کند ترسیم می نماید. همانطور که یونگ دیدگاه روانشناختی خود را در مورد کتاب ایوب و بقیه کتاب مقدس بیان می کند، او روایتی منحصر به فرد و شگفت انگیز از فرآیند فردیت با استفاده از تصویر خدا[16] در کتاب مقدس خلق می نماید. خدا شخصیت اصلی کتاب مقدس است و در این دیدگاه، خدا چهره ای ادبی است که یونگ از آن با نام “تصویر خدا” یاد می کند و نه آنکه خدایی ممکن است فی نفسه وجود داشته باشد. او بین متن و مرجع متن فاصله ایجاد می کند. منحنی روایت کتاب مقدس از خلقت جهان تا پایان زمان ادامه دارد و از توسعه روانشناسانه تصویر خدا در کتاب مقدس سخن می گوید. در کتاب پاسخ به ایوب، یونگ خود به جایگاهی عالی در نویسندگی دست می یابد، که از جهاتی از توماس مان[17] و حتی گوته[18] پیشی می گیرد، که هر دوی این افراد موضوع شرط بندی خدا با شیطان را در آثار مربوطه خود، دکتر فاوستوس[19] و فاوست[20]، مطرح کردند. در واقع، یونگ عالی ترین داستان دنیای مسیحیت، یعنی کتاب مقدس را بازنویسی می کند. در پاسخ به ایوب، چیزی را می یابیم که هارولد بلوم[21] از آن به عنوان “قرائت به شدت نادرست” یاد می کند، که امکان خلق یک شعر متعالی را ایجاد می نماید. کتاب پاسخ به ایوب شعری از روان آدمیست که دیدگاهی را برای نوع جدیدی از انسان گرایی ارائه می دهد، نوع جدیدی از انسان گرایی که به معنای سنتی آن به هیچ وجه دینی نیست، اما همچنین ملحدانه و سکولار هم نیست. دیدگاهی که معنوی است اما از همه مفروضات متافیزیکی بی بهره است. از دانش بر اساس تجربه حمایت می کند و نوعی از عرفان مدرن است. در اینجا خلاصه ای از منظور یونگ در مورد “قرائت نادرست” (از کتاب مقدس) را می آوریم که کارل بارت[22]، یکی از متکلمین، به درستی در مورد آن بیان کرده است که منعکس کننده ذهن روانشناس می باشد، نه ذهن خدا.

یونگ کتاب ایوب را در مرکز (فهم) روایت کتاب مقدس قرار می دهد. این کتاب رمزآلود نقطه ای اساسی است که دگرگونی روانشناختی شخصیت اصلی کتاب مقدس، یا همان تصویر خدا، یهوه[23]، به آن تبدیل می شود. در کتاب ایوب، خداوند به دلیل ناآگاهی و سوء رفتار مجرم شناخته شده است. خداوند در رفتار با ایوب به شدت اشتباه می کند. در شخصیت بی عیب و نجیب ایوب، خداوند با سطحی از آگاهی برتر از سطح خود روبرو می شود. ایوب موضع خود را حفظ می کند و تمامیت و یکپارچگی عالی خود را نشان می دهد، در حالی که خدا ناآگاهی محض و سوء استفاده متکبرانه از قدرت را نشان می دهد. شعور انسان از الهی پیشی گرفته است به این معنا که ایوب در دعای بی گناهی خود بر حق است و خداوند در اشتباه با او به عنوان پست تر خود رفتار می کند. شعور و آگاهی انسان از خداوند پیشی گرفته است به این معنا که ایوب در دعای بی گناهی خود بر حق است و خداوند با او به عنوان موجودی پست تر به اشتباه رفتار می کند. در رویارویی با ایوب، خدا ناتوان و بی رحم شناخته شده است. او احساس عدالت خود را زیر پا گذاشته، عهد خود را شکسته و صداقت خود را از دست داده است. او از طریق به اصطلاح تسلی دهندگان ایوب، او را مورد حمله قرار داده و ایوب تبدیل به قربانی جامعه خود شده است. یهوه به طرز فاجعه باری با حکمت عالی خود، همتای زنانه اش (سوفیا) از ابدیت جدا افتاده است. پس از رویارویی بی ادبانه با ایوب، خداوند متوجه می شود که قدرت نمی تواند بر عدالت غلبه کند و بنابراین مجبور می شود خود را بازسازی کند و جبران کند. قبل از هر چیز، او باید حقارت خود را نسبت به نوع بشر تشخیص دهد. مسئله حیاتی آگاهی در سایه است. خدا کاملاً از کاری که انجام می داده آگاه نبوده است. او با یعقوب ناعادلانه برخورد می کند. او ابتدا به دست چپ خود، شیطان، آزادی داد تا با خلع ید از دارایی های زمینی، خانواده و سلامتی انسان وفادار اما ضعیف، او را بیازماید، و سپس هنگامی که ایوب از آزمایش سربلند بیرون آمد و درستکاری خود را حفظ کرد، خدا با عصبانیت با نمایش قدرتی واکنش نشان داد و درخواست عدالت ایوب را رد کرد. بدیهی است که خداوند در ابتدا با بدرفتاری با ایوب، این مرد درستگار، و سپس با تقلیل او به سکوتی حقیرانه به او خیانت کرده بود. در این نمایش شرارت بیهوده، حکمت و عدالت ستوده خداوند کاملاً غایب بود.

این نمایش یک بحران در وجدان خدا ایجاد می کند. به عنوان یک عامل روانشناختی، تصویر خدا می تواند تحت تأثیر آنچه در آگاهی می گذرد، قرار گیرد. تصویر خدا، حتی اگر جمعی باشد و عمیقاً در لایه‌های کهن‌الگویی ناخودآگاه تعبیه شده باشد، فراتر از دسترس هشیاری نیست، اما در واقع به شدت تحت تأثیر آنچه در آگاهی فرد رخ می‌دهد قرار می‌گیرد. خداوند برای اینکه به سطح ایوب برسد و جایگاه اخلاقی خود را باز یابد، با انسان رابطه عمیقی برقرار می کند و به عنوان یک فرد در مخلوق خود تجسم می یابد. بنابراین یک جنبه ی مهم از سلفِ کهن الگویی[24] در واقع وارد حوزه آگاهی ایگو می شود. اکنون تجربه رنج خدا، داخل و در طول زندگی شخصیت انسانی، عیسی ناصری، از نظر کیفیت و درجه با آنچه قبلاً بر ایوب وارد کرده بود برابر می شود. زندگی خدا به عنوان یک انسان در تجربه خیانت و طرد شدن به اوج می رسد – درست زمانی که مصلوب می گردد. عیسی مانند ایوب تبدیل به یک بزغاله شد که ابتدا به عنوان یک ایده آل مطرح شد و سپس به شدت توسط اوباش طرد شد. هنگامی که عیسی از روی صلیب می گوید: “خدای من، خدای من، چرا مرا ترک کردی؟” خدا به طور کامل در آنچه ایوب تجربه کرد سهیم است. عیسی مانند ایوب تبدیل به یک گناهکار شد که ابتدا به عنوان انسانی ایده آل مطرح بود و سپس به شدت توسط قومش طرد گردید. هنگامی که عیسی از روی صلیب می گوید: “خدای من، خدای من، چرا مرا ترک کردی؟” خدا به طور کامل در آنچه ایوب تجربه کرد سهیم است. عیسی به پدرش در آسمان ها اعتماد کرده بود و این اعتماد در لحظه ای که به طور کامل طرد شد از بین رفت. خدایی که در عیسی مجسم شد، اکنون دچار همان خیانتی می شود که ایوب با اعتماد به او متحمل شده بود. این «پاسخ قلبی» خدا به ایوب است. به خائن خیانت می شود و بنابراین تأثیر کامل سایه خود را تجربه می کند. معکوس شدن فرآیند کامل می شود و نتیجه آگاهی بیشتر است. با این کار، خدا در آگاهی پیشرفت می کند و خود را به استانداردی که ایوب تعیین کرده است، می رساند. این نشان دهنده افزایش عظیمی در آگاهی از سوی کهن الگوی سلف است. این یک پیشرفت تاریخی آگاهی در سطح جمعی است.

با این حال، در واقع، خدا از ایوب پیشی می گیرد، زیرا او خیانت خود را تشخیص می دهد، کاری که ایوب هرگز انجام نداده یا مجبور به انجام آن نشده است. تصویری از خدا، در طول این تجربه دردناک، به عنوان چهره ای با جایگاهی غیرقابل تصور بالاتر نسبت به قبل، باز تولید شده است، مدلی از آگاهی یکپارچه. این نشان دهنده یک تغییر چشمگیر در تصویر خداست، از یک قدرت مستبد به موجودی که از سایه خود آگاه است و مسئولیت آن را بر عهده می گیرد. این یک تصویر جدید از خدا و یک انگاره ی پیشرفته ی روانشناختی از الوهیت است. در این قرائت، کهن الگوی سلف که اساس تمام تصاویر خدا در سراسر جهان و در همه اسطوره ها و الهیات است، به سطح جدیدی از فردیت دست یافته است.

در روایت کتاب مقدس، همه اینها در سطح اسطوره اتفاق می افتد که در آن خداوند، موجودی متعالی دیده می شود، اما این رویکرد در شخصیت پردازی عهد عتیق نسبت به  عهد جدید دستخوش تغییر می گردد.  در سطح روان‌شناختی، این پیشرفت نشان‌دهنده امکانی است که “تصویر خدا” می تواند تضادها، خیر و شر، مردانگی و زنانگی را بیشتر شامل شود و آنها را به سطح بهتری از رابطه با یکدیگر برساند. دین کتاب مقدس این شانس را داشت که در یک رابطه دیالکتیکی با یکدیگر به دیدگاه تائوئیستی از اضداد نزدیک شود. این مفهوم در آئینی جهانی و فراگیر معنا پیدا می کند، دینی که مسیحیت در روزهای اولیه خود مطرح کرد، اما متأسفانه متوجه آن نشد زیرا تسلیم گرایشات تفرقه جویانه که در اذهان الهی و محیط فرهنگی جهان باستان جریان داشت، گردید.

با نزدیک شدن به عصر حاضر، آگاهی انسان که امروزه آن را در فرهنگ مدرن می شناسیم، از حالت پیشا مدرن آگاهی اسطوره ای و متافیزیکی[25]، عمیقا عبور کرده است. با این تحول، نگرش روانشناختی جدیدی ظهور پیدا کرده است، شیوه جدیدی از تفکر درباره تجربه دینی و انگاره های آن. در این مدل جدید، روان انسان جایی را می گیرد که زمانی توسط خدا اشغال شده بود. کهن الگوی سلف که مرکز ناخودآگاه جمعی است، جایگاه کسی را اشغال کرده است که قبلاً یک خدای ماوراء طبیعی تلقی می شد. ما به جای خدایان و الهه‌های متافیزیکی، از تصاویر خدا صحبت می‌کنیم که محصول کهن الگوی سلف هستند. روان انسان به نقش اصلی در داستان تبدیل شده است، موضوعات درونی و بیرونی در فرآیندهای فردیت که به طور آگاهانه و یا ناخودآگاه در کاراند. اکنون روان به عنوان جایگاه بهشت و جهنم، موجودات اساطیری مانند خدایان و الهه ها، فرشتگان و شیاطین و غیره دیده می شود. روان به عنوان منبع وجود آنهاست و به عنوان بستری در نظر گرفته می شود که نزاع هایی که زمانی در قلمروهای خیالی ماوراء طبیعی و در میان ساکنان آن شعله ور بود، در محدوده آن می بایست قرار بگیرد. در درون روان است که این نبردهای پر سر و صدا را باید پیروز شد، شکست خورد یا تحمل کرد. و با این تغییر عظیم در آگاهی انسان، این مسئولیت روانی و اخلاقی به وجود می آید که انسان ها به صورت فردی و جمعی، چالش فرآیند فردیت را به عهده می گیرند. آنچه زمانی اسطوره بود، اکنون به عنوان یک داستان روانشناختی خوانده می شود، و پیامدهای این تغییر در آگاهی برای بشریت بسیار زیاد است.

به عنوان مثال، در الهیات سنتی مسیحی، اسطوره تجسم و حلول، عموماً به عنوان یک رویداد منحصر به فرد در نظر گرفته می شود که در آن خداوند در شخص عیسی مسیح انسان شد. این رویداد تنها یکبار اتفاق افتاده است و دیگر هرگز رخ نخواهد داد. یونگ مفهوم تجسم[26] را در یک حالت روانشناختی بازنگری می کند، او می گوید تجسم فرآیندی در حال رشد است که در آن ناخودآگاه در طول دوره زندگی یک فرد در آگاهی جذب می شود. او اسم این فرآیند را فردیت[27] می گذارد. برای مردان و زنان امروزی، تجسم و حلول به معنای ورود فعال و آگاهانه به فرآیند فردیت است، که مستلزم تحمل نبرد اضداد به هنگام وارد شدن به بازی و تسلیم شدن در برابر رنج شدید این درگیری است، همانطور که عیسی مسیح بر روی صلیب متحمل آن شد، نمادی از آویزان شدن بین اضداد. این رنج در مسیر فردیت برای یونگ “تقلید واقعی از مسیح” است، که دیگر به معنای شبیه شدن به مسیح به معنای سنتی تلاش برای رسیدن به کمال، همانطور که مسیح کامل بود یا پیروی از الگوی او نیست، بلکه به معنای تحمل رنج تضادهای متخاصم درونی است تا زمانی که نمادی وحدت بخش در روح فرد متولد شود. به عبارت دیگر، هر فرد ملزم به تجسم کردن پیچیدگی کامل روان، خودآگاه و ناخودآگاه است و این همان معنای “اندیشه در خویش” می باشد.

افرادی که وظیفه فردیت را متقبل می شوند باید رنج نزاع اضداد را که در ذات و طبیعتشان است تحمل کنند. در این آگاهی مدرن، مردم نمی توانند با پذیرش مفهومی آرامش بخش از تعارضات اساسی طفره بروند، مانند این که بگویند: «خدا از آن مراقبت خواهد کرد.» این به معنای کناره گیری از وظیفه اساسی است. تصویر خدا دیگر جداگانه از انسان عمل نمی کند. جبران و توبه از درون و از طریق تلاش فرد برای آگاه شدن به دست می آید، نه از بیرون و با مداخله الهی. رنج غیرمنطقی و بی رحمانه زمانی معنا دار است که آگاهانه فرض شود. اینک پذیرش این مسئولیت، وظیفه انسان است. دیگر نمی توان سایه را زیر فرش جارو کرد، بلکه باید آگاهانه پذیرای آن بود. باید درون روح هر فرد با جنگ بین خیر و شر مواجه شد، و رنج بردن آگاهانه از این تعارض برای فرد و در نهایت برای جمع بسیار معنادار خواهد بود. این عمیق ترین مباحث یونگ در کتاب “پاسخ به ایوب” می باشد.

بر اساس این درک از مدرنیته، انسان ها اکنون به نوعی آگاهی رسیده اند که دیگر به معنای لفظی اسطوره و متافیزیک نیست. بدون اسطوره های آرامش بخش برای زندگی، شخص مدرن به طور متناقضی در جایی ایستاده است که ایوب ایستاده بود، و جایی که عیسی آویزان بر صلیب خود را پیدا کرد – تنها، رها شده، اسطوره های در هم شکسته، و شر به شدت آشکار شده. شخص چگونه با این وحشت کنار بیاید؟ بازگشت به اسطوره و باورهای دینی غیرممکن است، زیرا آگاهی مدرن از آن طرز فکر به قلمرو جدیدی نقل مکان کرده است و راه بازگشتی وجود ندارد. راه پیش رو باید روانشناختی باشد، به این معنی که نوع جدیدی از نگرش آگاهانه باید به وجود بیاید که به پشتوانه و آسودگی یک اسطوره متعالی تسکین دهنده وابسته نباشد. راه متفاوتی باید وجود داشته باشد؛ راهی روانشناسانه.

برای مسیحیان سنتی، کلیسا در مقابل چنین معضلات دردناکی، راهکارهایی محافظتی ارائه کرده است. نبرد اساسی بین خیر و شر، یا قبلاً از طریق پیروزی مسیح بر شیطان و رستاخیز او به دست آمده است، یا در آخرالزمان، وقتی که شیطان شکست خورده و برای همیشه محبوس خواهد شد، خدا به پیروزی خواهد رسید. طرح اصلی رستگاری و سعادت (نیز) در سطح اسطوره ای کامل می شود. مؤمن فقط باید ایمان داشته باشد که خدا کار را انجام داده است (یا خواهد کرد) و سوار کشتی جمعی کلیسا شود، منفعلانه هدیه فیض را بپذیرد و به این اطمینان بچسبد که همه چیز خوب خواهد بود.

آنچه که یونگ در کتاب “پاسخ به ایوب” بیان می دارد این خبر بد است که این روش دیگر به اندازه کافی خوب نیست. امروز هر چیزِ مهم و تعیین کننده، به تعادل روان انسان بستگی دارد. آیا انسان منفرد، تضاد را تحمل و تنش اضداد را حل خواهد کرد؟ یا آیا مردم تصمیم خواهند گرفت که متضادها را جدا کرده و با خشونت و به صورت ناخودآگاه، قدرت های مهیبی را که توسط علم ارائه شده، برای نابود کردن زمین آزاد کنند؟ “اکنون همه چیز به انسان بستگی دارد: قدرت عظیم ویرانگری به دست او داده می شود و سؤال این است که آیا او می تواند در برابر اراده استفاده از آن مقاومت کند و می تواند اراده خود را با روح عشق و خرد تعدیل کند؟» (یونگ 1954، پاراگراف 745). شعر موعظه گون و قدرتمند یونگ از افرادی که دیگر در کشتی بزرگ کلیسا امن نیستند دعوت می کند تا وارد قایق های کوچک شخصی خود شوند و به تنهایی با دریاهای آزاد برخورد کنند. اما آیا انسان ضعیف و آسیب پذیر قادر است در برابر امواج کوبنده تضادهای متخاصم جان سالم به در ببرد؟ این معضل بزرگی است که امروز بشر با آن روبروست. چه چیزی می تواند ما را نجات دهد؟

در پایان، یونگ از طریق گفتگوی طولانی و منسجم خود با ویکتور وایت دریافت که دیدگاه او برای بشریت و درک او از شرایط انسانی با ارتدکس مسیحی ناسازگار است. پیام او در چهارچوبه سنت مسیحیت نمی گنجد. همان طور که او در آخرین نامه اش به آقای وایت نوشت: “شراب جدید، پوستین جدید می خواهد” [28]

[1] – در گذشته زمانی که در پوستین شراب می ریختند پوستین در اثر تخمیر شراب کش می آمد و منقبض می شد. به خاطر این انقباض مرسوم بود که در پوستینی که یکبار کش آمده است نمی بایست شراب ریخت چون بر اثر تخمیر مجدد شراب تازه خطر ترکیدگی پوستین وجود داشت.