مسعود مردیها

کارآفرین

طراح سایت و گرافیک

مترجم و مدرس

شاعر و نویسنده

روان پژوه و مشاور

مسعود مردیها

کارآفرین

طراح سایت و گرافیک

مترجم و مدرس

شاعر و نویسنده

روان پژوه و مشاور

نوشته های بلاگ

ترجمه و تحقيق پيرامون آيه 106 سوره بقره

بسم الله الرحمن الرحیم

اهداف:

1-رسیدن به تفسیر آیه و فهم آن

2-رسیدن به ترجمه دقیق فارسی آن

3-فهم معنای دقیق لغات با شدت و تاکیدات

4-بررسی ترجمه های مختلف از آیات و نقد آنها

5-ارائه ترجمه انگلیسی مناسب

به نظر بنده مترجم باید در ترجمه آیات قرآن حفظ امانت کند و بدون دلیل حتی یک “و” هم به آیات اضافه نکند  لذا تمام نقدهای وارده به ترجمه های موجود از این منظر بررسی می شود. نتیجه گیری از از این مطالب صرفاً تحقیق شخصی و استنباط اینجانب از مطالب است .از آنجایی که بنده دانشجوی بی سوادی هستم و به کل زبان احاطه ندارم احتمال هرگونه خطا در نتیجه گیری ها وجود دارد .لذا از انتقادات شما خوشحال می شوم.در عین حال سعی می شود که بدون دلیل مطلبی گفته نشود و با رجوع به منابع مسائل بررسی شود.

توکلت علی الله

مسعود مردیها

21/8/1388 اصفهان


در این مقاله از ترجمه های انگلیسی افراد زیر استفاده می شود چراکه برای محقق این ها در دسترس بوده است.

شاکر،ایروینگ،صفارزاده،قرایی،پیکتال،یوسف علی ،آربری ،رشاد خليفه ودر صورت لزوم به ترجمه های دیگر نیز رجوع می شود.

ترجمه و تحقيق پيرامون آيه 106 سوره بقره

مَا نَنسَخْ مِنْ ءَايَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بخَِيرٍْ مِّنهَْا أَوْ مِثْلِهَا  أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِير

ابتدا به بررسي معناي دقيق اين آيه و برترين تفسير نسبت به آن مي پردازيم چرا كه براي ترجمه خوب نياز است كه تفسير آيه را خوب بدانيم.

ترجمه فارسي آيه:

هر نشانه اي را كه از ميان برداريم يا آن را به فراموشی بسپاریم، بهتر از آن يا مانند آن را مي آوريم .آيا (مگر) قطعیتِ توانا بودن خدا  بر هر کاری را ندانستی .

تفسير آيات:

1-منظور از ءَايَةٍ: ” مِنْ ” قبل از ” ءَايَةٍ ” بیانیه برای(مَا) در ” مَا نَنسَخْ ” می باشد یعنی نوع چیزی که نسخ می شود را بیان می کند که همان آیه است.آيه در اينجا مي تواند آيه رسولي يا آيه رسالي يا آيه احكامي باشد.منظور از آيه رسولي خود پيامبر و منظور از آيه رسالي ،معجزات پیامبران و منظور از آيه احكامي دستورات پيامبر مي باشد.حال در آيه مورد بحث هر سه مي تواند منظور باشد اگرچه طبق سياق آيات سوره بقره كه در رابطه با يهوديان و بني اسرائيل است مي توان گفت در درجه اول آيت رسولي و رسالي مورد نظر است .چراكه يهوديان فكر نمي كردند كه آمدن پيامبران از نسل اسرائيل نسخ شود و از نسل شخص ديگري ،پيامبري بيايد و كلاً فكر نمي كردند بهتر از تورات و بهتراز معجزات پيامبران خودشان بيايد و همچنين احكام تورات هم مورد نسخ قرار بگيرد،و اين آيه چنين تفكري را رد مي كند.

بنابراين اين آيه كل آيات تشريعي و رسولان الهي و معجزاتشان را در بردارد كه در شريعت قرآن و يا غير آن منسوخ شده يا به دست فراموشي مكلفان سپرده شده است.مثلاً تمام معجزات پيامبران گذشته با معجزه قرآن نسخ شده يا مورد فراموشي قرار گرفته است.همچنين است رسالتهاي فراموش شده يا نسخ شده و يا احكامي كه در اديان گذشته بوده كه با قرآن فراموش يا نسخ شده است.و همچنين نسبت به خود قرآن هم اين مطلب ممكن است كه اگر آيه ای از قرآن به خاطر شرايط زماني مورد نسخ قرار گرفت بهتر از آن يا مثل آن مي آيد.اگرچه نسبت به نسخ در آيات قرآن اختلافاتي وجود دارد كه آيا نسخ در آيات قرآن وجود دارد يا نه ؟و اگر هست چند مورد است ؟البته قولي كه مورد قبول واقع شده اين است كه نسخ در آيات قرآن وجود دارد ولي خيلي معدود مي باشد و در همان موارد هم معمولاً در آيه ای كه مورد نسخ قرار گرفته اشاره اي هست به اينكه اين آيه تا مدت محدودي كاربرد دارد مثل آيه 15 سوره نساء كه مي فرمايد:

وَ الَّاتىِ يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَائكُمْ فَاسْتَشهِْدُواْ عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِّنكُمْ  فَإِن شهَِدُواْ فَأَمْسِكُوهُنَّ فىِ الْبُيُوتِ حَتىَ‏ يَتَوَفَّئهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يجَْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلًا

كه در همين آيه عبارت آخرش دال براين است كه ممكن است اين حكم تغيير كند و در زمان هاي بعد اين آيه توسط آيه 2 سوره نور نسخ شد كه در آن آيه آمده است :

الزَّانِيَةُ وَ الزَّانىِ فَاجْلِدُواْ كلُ‏َّ وَاحِدٍ مِّنهُْمَا مِاْئَةَ جَلْدَةٍ  وَ لَا تَأْخُذْكمُ بهِِمَا رَأْفَةٌ فىِ دِينِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الاَْخِرِ  وَ لْيَشهَْدْ عَذَابهَُمَا طَائفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ

تذكر:ممكن است مراد از آيه در اينجا علاوه بر موارد گفته شده آيه تكويني هم باشد كه حتي موجودات عالم خلقت را هم شامل شود كه اگر يكي از آنها از بين رفت بهتر از آن يا مثل آن خواهد آمد (اشاره به نظريه تكامل) و حتي طبق نظر شيعه امامان دوازده گانه هم باشد.

2-منظور از نُنسِها:بعضي از مفسرين مثل مفسر تفسير نمونه عبارت ” مَا نَنسَخْ مِنْ ءَايَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ ” را اين گونه ترجمه كرده اند كه:اگر ما آيه ای را نسخ كنيم يا نسخ آن را طبق مصالحي به تاخير بيندازيم در هر صورت بهتر از آن يا همانند آن را مي آوريم .بنابراين جمله نَنسَخْ اشاره به نسخ در كوتاه مدت و نُنسِهَا اشاره به نسخ در دراز مدت دارد و نُنسِهَا به معناي تاخير انداختن در نسخ آيه است.

گروه ديگري از مفسرين كه نظريه آنها بيشتر مورد قبول است گفته اند مراد از نُنسِهَا فراموشي آيات گذشته است يعني اگر ما آيات گذشته مثل معجزات پيامبران پيشين يا خود پيامبران قبلي و يا احكام اديان قبل را از يادتان برديم كه دیگر شما اصلاً نسبت به آنها هيچ ذهنيتي نداشته باشيد بهتر از آن يا لااقل مثل آن را برايتان مي آوريم .حال اين سوال پيش مي آيد كه آيا اين نظر نسبت به خود آيات و احكام قرآن صادق است؟ قول مشهور اين است كه خير زيرا آيات قرآن مورد فراموشي كسي قرار نمي گيرد الا اين كه طبق نظريه گروهي از مفسران اهل سنت ،مراد از نُنسِهَا را فراموشي آيات قرآن از خاطر پيامبر و مومنين می دانند .استناد اين گروه به برخي روايات است كه در منابع روايي اهل سنت آمده است مثلاً از ابن عباس در كتاب درالمنثور نقل شده است كه برخي از وحي ها كه شب بر پيامبر نازل مي شد پيامبر در روز آنها را فراموش مي كرد اين جا بود كه خدا آيه مَا نَنسَخْ مِنْ ءَايَةٍ أَوْ نُنسِهَا … را نازل كرد .

يا مثلاً در همان كتاب از ابوموسي اشعري نقل مي كند كه : سوره ای بود که ما آن را مي خوانديم ولي آن سوره از يادمان رفت و من فقط یک آيه از آن را حفظم و آن اين است : ((لو كان لابن آدم واديان من مال لابتغى واديا ثالثا و لا يملأ جوفه الا التراب-اگر براي فرزند آدم(انسان)دو وادي از مال باشد او وادي سومي از مال مي طلبد ولي شكمش را جز از خاك پر نمي كند.))و همچنين روايات ديگر .علاوه براين، آيه ی 6 سوره اعلي” سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسى* إِلَّا مَا شَاءَ الله‏” هم دليل ديگر اين گروه براي اين نظريه است.و این دلیلی است كه پيامبر هم آيات را فراموش مي كرده است.چون اين آيه مي گويد كه ما در آينده آيات را بر تو مي خوانيم ،پس تو آنها را فراموش نمي كني الا آنچه را كه خدا خواسته است .يعني بعضي چيزها را خدا مي خواهد كه فراموش كني .و خدا در آيه 106 بقره مي گويد كه اگر فراموش كردي ما بهتر يا مثل آن را مي آوريم .و البته اين نکته را هم باید بگوییم که فراموشی هم در کار باشد به پيامبري پيامبر ضربه وارد نمي كند چراكه فراموشي هم به خواست خدا صورت مي گيرد.

حال اگر اين قول درست باشد نُنسِهَا علاوه براينكه شامل فراموشي پيامبران و معجزات و اديان گذشته مي شود شامل خود آيات قرآن هم هست.

البته بحث فراموشي آيات قرآن مورد قبول بسياري از علما نيست و آنها قائلند فراموشي ممكن نيست چراكه خود قرآن در آيه 9 سوره حجر بيان مي كند ” إِنَّا نحَْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لحََافِظُون‏” يعني ما وحي اي كه بر تو مي فرستيم را حفظ مي كنيم و اين با فراموشي سازگار نيست.به علاوه اين با حكمت الهي سازگار نيست كه براي هدايت مردم آيه اي را بفرستد ولي عملاً اين آيه مورد استفاده قرار نگيرد بنابراين گروهي كه نسيان در آيات قرآن را قبول ندارند روايات را رد كرده و آيه 6 سوره اعلي يعني ” سَنُقْرِئُكَ فَلَا تَنسى* إِلَّا مَا شَاءَ الله‏” را جور ديگري معنا مي كنند .مثلاً گروهي استثناء ” إِلَّا مَا شَاءَ الله‏” را از ” سَنُقْرِئُكَ ” گرفته اند نه از ” فَلَا تَنسى” يعني ما آيات الهي را بر تو مي خوانيم الا آنچه را كه علمش فقط مختص به خداست و ما آنها را برتو نمي خوانيم وگروه دیگری گفته اند این استثنا دال بر این است که همه كارها بدست خداست و اي پيغمبر تو از خودت چيزي نداري و اگر خدا بخواهد مي تواند بعضي چيزها را از يادت ببرد اگرچه در واقع پيامبر به خواست خدا چيزي را فراموش نمي كند.

3-منظور از مِثْلِهَا : سوالي در اينجا مطرح است كه منظور از مثلها چيست ؟اگر حكمي همانند اولي باشد بيهوده به نظر مي رسد .چه لزومي دارد چيزي را نسخ كند و همانندش را جانشينش سازد؟ بايد ناسخ از منسوخ بهتر باشد تا نسخ مورد قبول واقع گردد.

در پاسخ به اين سوال بايد گفت كه منظور از مثل اين است كه حكم و قانوني را مي آوريم كه در زمان بعد اثرش مانند قانون قبل در زمان گذشته باشد.

توضيح اينكه ممكن است حكمي امروز داراي آثار و فوايدي باشد ولي فردا اين آثار را از دست بدهد .در اين صورت بايد اين حكم نسخ گردد و حكم جديدي به جاي آن بنشيند كه اگر از آن بهتر نباشد لااقل آثاري را كه حكم سابق در زمان گذشته داشت حكم جديد در اين زمان داشته باشد.

دلیل آمدن جمله ” أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِیرٌ” در ادامه آیه :

معنای آیه این است كه مگر ندانستی كه خدا بر همه چیز قادر است و می تواند به جای هرچیزی كه نسخ یا فراموش شده بهتر از آن و یا مثل آن را بیاورد.

(تحقيق از محمود جوادي)

حال به هدف اصلی این مقاله که همان ترجمه آیه می باشد باز می گردیم.

ترجمه ها ي انگليسي اين آيه:

ترجمه ايروينگ

We do not cancel any verse nor let it be forgotten; instead we bring something better than it or else something similar. Do you not know that God is Capable of everything?

ترجمه صفارزاده

None of Our Decrees do we abrogate or cause to be forgotten, unless we Substitute something better or similar; » 1«] O, man [do you not know that Allah Is Powerful over all things?

ترجمه قرايي

For any verse that we abrogate or remove from memories, we bring another which is better than it, or similar to it. Do you not know that Allah has power over all things?

ترجمه پيكتال

Nothing of our revelation even a single verse (do we abrogate or cause be forgotten, but we bring) in place (one better or the like thereof. Knows thou not that Allah is Able to do all things?

ترجمه يوسف علي

None of Our revelations do we abrogate or cause to be forgotten, but we substitute something better or similar: Knowest thou not that Allah Hath power over all things?

ترجمه آربري

And for whatever verse we abrogate or cast into oblivion, we bring a better or the like of it knows thou not that God is powerful over everything?

ترجمه رشاد خليفه

When we abrogate any miracle or cause it to be forgotten, we produce a better miracle, or at least an equal one .do you not recognize the fact that God is omnipotent?

ترجمه شاكر

Whatever communications we abrogate or cause to be forgotten, we bring one better than it or like it Do you not know that Allah has power over all things?

بررسي و نقد اين ترجمه ها :

در اين آيه “ما” ماي موصوله مي باشد و براي نفي نيست و به معناي هرآنچه مي باشد پس اينكه ايروينگ آن را به معناي نافيه گرفته اشتباه مي باشد.همچنين سايرين مانند يوسف علي،پيكتال و صفارزاده نه بواسطه فعل كمكي بلكه بوسيله (none  و nothing ) رنگ و بوي منفي به جمله داده اند.درصورتي كه نافيه بودن اين ما اشتباه است و قول مشهور در اينجا ماي موصوله است. اما در مورد كلمه Whatever بايد گفت كه معاني زير از آن برداشت مي شود:

1-هرچيزي،هرآنچه  Buy whatever you need

2-براي بي اهميت نشان دادن چيزي بكار مي رود چراکه تغييري در اصل مسئله ايجاد نمي كند.   Whatever I do, it’s never good enough for him

3-موقعي استفاده مي شود كه معنا يا نام دقيق چيزي را نمي داني(معادل”همچين چيزي” در زبان فارسی)

The doctor says I’ve got fibromyalgia, whatever that is

4-در كاربرد قديم براي بيان عصبانيت و شگفتي در جملات خبري يا سوالي استفاده مي شد .   Whatever do you mean by that?

5-براي تاكيد جمله خبري منفي هم مي آيد.

She gave no sign whatever of what she was thinking

6-در سوال به جاي what براي تاكيد جمله مي آيد.

براي اين لغت مترادف های زير ارائه شده است:

Whichever; any one; any; anything; what

و ظاهراً از ميان لغات بالا any وwhatever  مناسب ترهستند.اما كدام يك ارجحيت دارند؟ براي رسيدن به پاسخ اين سوال بايد ديد آيا آيه را با اين كلمات مي توان به معنايي غير از معناي حقيقي خواند يا نه؟آنچه مسلم است آن است كه any در اين جا معناي آيه را براي مخاطب انگليسي زبان در نگاه اول تامين مي كند اما any  بیشتر در جملات منفی بکار می رود ونیز بايد بگوييم که درست است که معانی متعددی از whatever برداشت می شود اما معانی مختلف آن غیر از معنای اول با ترکیب بندی و معنای این جمله مطابقت نمی کند لذا لغت خوبی است. پس ترجیحاً لغت whateverرا بر می گزینیم هرچند که در این مورد بنده به قطع نرسیدم. خوب اين از ترجمه “ما” كه تنها شاكر و آربري و قرايي به معناي دقيق آن توجه كرده اند.و از ميان مترجمان بالا كسي اين “ما” را در نظر نگرفته است.البته آربري كلمات and for و قرايي for را بي مورد اضافه كرده اند. چراكه نه ظاهرآيه و نه باطن آن چنين لغاتي را ندارد و ما هم به ضرورت نيافتاده ايم كه چنين كلماتي را اضافه كنيم.

اما در مورد ترجمه كلمه” ننسخ” شاكر كلمه abrogate را انتخاب كرده و سايرين هم به غير از ايروينگ که لغت (cancel)را آورده ،همين انتخاب را داشته اند كه به بررسي معناي آن(abrogate) مي پردازيم.

لغت نامه Longman اين لغت را اين چنين معنا مي كند:

(کاربردرسمي) به صورت رسمي و بسیار قانونمند، قانون یا قراردادِ قانوني يا كاري را پايان دادن.

ab‧ro‧gate verb [ transitive ]

formal to officially end a law, legal agreement, practice etc. :

▪ It was suggested that the treaty be abrogated.

— abrogation noun [ countable, uncountable ]

به نقل از سايت wordnik مثال زير براي اين منظور درج شده است:

1-God is sovereign; He may abrogate, alter, mitigate a law as He pleases, for emergency’s sake or not.

Luther Examined and Reexamined A Review of Catholic Criticism and a Plea for Revaluation

خدا ما لك هستي است .ممكن است قانوني راطبق میل خودش برای موارد ضروری یا غیرضروری براندازد یا دگرگون کند یا سبک کند.

میزان تناسب این لغت با بررسی مترادفات آن مشخص می شود .حال به بررسی اجمالی مترادفات این لغت می پردازیم.

براي اين كلمه مترادفات زير را ارائه مي دهند:

REPEAL-1

این لغت کاملاً با abrogate مترادف می باشد. ولی معانی دیگری می دهد که ممکن است از معنا مارا دور کند.(مثل فراخوانی و احضار کردن)

Revoke-2

این لغت نیز به همان معناست با این تفاوت که معنای دیگری هم دارد.لذا ترجیح با ایت لغت نیست.

Rescind-3

این لغت کاملاً با abrogate مترادف می باشد. با این تفاوت که معنای دیگری هم دارد.لذا ارجح نیست.

Overturn-4

واژگون شدن و برعکس کردن حکمی،که این معانی نیز با نسخ جور در نمی آید.

Annul-5

پایان یافتن و باطل شدن قانونمند چیزی مثل ازدواج )به صورت رسمی با طلاق گرفتن )یا یک پیمان قانونی (abrogate درجه قانونی بودن عمل را نسبت به این لغت بیشتر می رساند)این لغت قابل تامل است.

Cancel-6

لغو شدن(مثل ویزا)،باطل کردن(مثل بلیط و تمبر)، ،لغو کردن بدون انتظار اجرای آن در زمانهای بعدی (مثل لغو بازی فوتبال)،باطل و بی اعتبار کردن مدرکی (مثل چک پول)در کل لغت بدی نیست.

Invalidate-7

بی اعتبار کردن قانونیِ چیزی(مثل مدرک،سند،بلیط و…) ابطال عقیده یا نظری و اثبات نادرست بودن آن

با استفاده از دلایل منطقی و قانونی و اخلاقی. این لغت با توجه به معنای اول قابلیت معادل سازی را دارد.اما چون معنای دوم آن باعث این شبهه در ذهن خواننده می شود که آیه نسخ شده ابتدا ءً هم نادرست بوده است.

Nullify-8

این لغت یعنی به طور کامل چیزی را بی اثر و بی ارزش کردن است (مثل قانون)

این که گفته” به طور کامل” درلغت نامه ی Webster نقل شده لذا  شاید لغت خوبی نباشد چراکه ناسخ یک منسوخ ممکن است به طور کامل آن حکم را نسخ نکند بلکه بخشی از آن را نسخ کند.

Void-9

بی اثر کردن و باطل کردن پیمان یا عهد نامه ای ،خالی کردن(محفظه) ،بیرون ریختن(مثل ادرار)،دفع کردن مدفوع(بویژه پزشکی)

این لغت شاید معادل نسخ باشد اما چون معانی دیگری هم از آن شاید بتوان برداشت کرد به نظر ارجحیت ندارد.

Repudiate-10

(رسمی)رد کردن و انکار حقیقت و حتی طلاق دادن زن  معنا شده که در اینجا معنای بعیدی به نظر می رسد.

Negate-11

انکار وجود یا حقیقت چیزی ، بی اثر کردن چیزی(کاربرد رسمی)،این لغت باطل کردن دوجانبه را می رساند یعنی دوچیز یکدیگر را خنثی و باطل کنند(مثل اینکه دو بحث یکدیگر را باطل کنند.)

این لغت بدلیل وجود معنای اول موجب دوگانگی معنا در ذهن خواننده می شود و ممکن است معنای مورد نظر(نسخ)را به مخاطب نرساند.لذا اصلاً معادل خوبی نیست.

Dissolve-12

نابود کردن(قوانین خیریه)،تجزیه کردن(مواد)،پایان دادن (رسمی)به چیزی(مثل ازدواج)، بی اثر کردن (حکم)،حل کردن(شکر در آب)، حل کردن(مشکل)آب کردن و ناپدید کردن(مثل خجالت)

این لغت بدلیل معانی متعدد و ناقص توانایی رسانیدن معنا را ندارد.و ایجاد شبهه در ذهن خواننده می کند.

Countermand-13

برگرداندن حکم و نظری و برعکس آن را اعلام کردن،اعلام نادیده گرفتن امری به مردم و دادن حکمی دیگر به آنها،درجایی حتی کاربرد آن را به عنوان فعل بسیار نادر دانسته بود.(منبع :audioEnglish.net)

لازمه نسخ مورد نظر در آیه این نیست که حتماً حکمی ضد حکمی دیگر بیاید و آن را نسخ کند شاید حکمی بیاید و حکم قبلی را تغییر دهد نه اینکه آن را برعکس کند و چون این لغت این معنا را احتمالاً در ذهن خواننده ایجاد کند پس لغت خوبی نیست.

Abolish-14

بی اثر کردن ،برانداختن،پایان دادن به قانونی بویژه قانونی که مدتها مورد استفاده بوده(مثل برده داری) در کل این لغت ،لغت خوبی است.

Quash-15

نادرست و غیرقابل قبول کردن رسمی قضاوت و تصمیم  قانونی،سرکوب کردن و متوقف کردن

این لغت بدلیل داشتن معانی متعدد توانایی رساندن معنا را در مقایسه با دیگر لغات ندارد.

از میان لغات بالا تنها abrogate به همراه موارد 6-5-14 قابل قبول می باشند که حال به تفکیک آنها براساس ارجح بودن می پردازیم تالغت مناسب پیدا شود.

Annul-5

پایان یافتن و باطل شدن قانونمند چیزی مثل ازدواج )به صورت رسمی با طلاق گرفتن )یا یک پیمان قانونی (abrogate درجه قانونی بودن عمل را نسبت به این لغت بیشتر می رساند)در کل لغت خوبی است.

Abolish-14

بی اثر کردن ،برانداختن،پایان دادن به قانونی بویژه قانونی که مدتها مورد استفاده بوده(مثل برده داری)

این لغت ،لغت خوبی می باشد چراکه به نقل از Longman این لغت نسخ قانون و حکمی را بیشتر تاکید می کند که زمانهای طولانی مورد استفاده  بوده و طبق تفسیر ابتدایی آیه، يهوديان فكر نمي كردند كه آمدن پيامبران از نسل اسرائيل نسخ شود و از نسل شخص ديگري ،پيامبري بيايد و كلاً فكر نمي كردند بهتر از تورات و بهتراز معجزات پيامبران خودشان بيايد و همچنين احكام تورات هم مورد نسخ قرار بگيرد،و اين آيه چنين تفكري را رد مي كند. در نتیجه این لغت هم این معنای باطنی را تداعی می کند و هم توانایی بیان ظاهر لغت (نسخ) را هم دارد.

Cancel-6

لغو شدن(مثل ویزا)،باطل کردن(مثل بلیط و تمبر)، ،لغو کردن بدون انتظار اجرای آن در زمانهای بعدی (مثل لغو بازی فوتبال)،باطل و بی اعتبار کردن مدرکی (مثل چک پول)در کل لغت بدی نیست.

نتیجه گیری:(این نتیجه قابل مناقشه است)

از میان چهار لغت abrogate و annucancel, abolish   لغت abrogate بنابر جمله زیرمعنای” نادیده گرفتن” هم در آن نهفته است.(البته در مورد معنی جمله زیر مطمئن نیستم وتنها درWebster  این مطلب را دیدم.پس جای بحث بیشتری دارد.)و نادیده گرفتن چیزی غیر از نسخ آن چیز است.

(to treat as nonexistent <abrogating their responsibilities>—- Webster)

نادیده گرفتن(نادیده گرفتن مسولیت هایشان)

اما  بدلایل ذکر شده در مورد 14 ،لغت abolish بهترین لغت معادل برای نسخ است.چراکه علاوه بر مساوی بودن معنای آن با سایر لغات ،حتی تداعی گر برخی جنبه های تفسیری آیه نیز هست.اما با همه این اوصاف این مباحث باز هم جای تامل دارد. پس تا اینجا هیچ کدام از مترجمین ذکر شده معادل دقیقی را برای این لغت بیان نکرده اند.هرچند لغات دیگر نیز مشکلی ندارند.

حال باید به ترجمه لغت” آیه “پرداخت :

در این آیه، این لغت طبقِ تفسیرِ ارائه شده در ابتدای بحث  معانی متعددی می تواند داشته باشد .در خبر است از امام علی (ع) که می فرمایند:” فَإِنَّ الْقُرْآنَ حَمَّالٌ ذُو وُجُوهٍ” (نهج البلاغه)یعنی قرآن وجوه مختلفی دارد. پس محدود کردن این معانی با انتخاب معادلی نامناسب آسیبی است به قرآن  .لذا انتخاب معادل verse  که به معنای آیات کتاب های مقدس است کاری اشتباه می باشد که مترجمینی مثل ایروینگ ،قرایی،آربری دچار این اشتباه شده اند .حتی دیگران مثل پیکتال،یوسف علی و شاکر “آیه” را به معنای وحی گرفته اند که این نیز بنابر آنچه گفته شد صحیح نمی باشد چرا که وحی جامع تمام معانی” آیه” در آیه مورد بحث نمی باشد.

صفارزاده نیز لغت Decrees را به معنای امر ، حکم ، فرمان مذهبی از طرف افراد عالی رتبه مذهب آورده است و آن را به حالت جمع آورده است در صورتی که” آیه” در اینجا مفرد است.رشاد خلیفه نیز بدون در نظر گرفتن معانی دیگر این لغت آن را با آوردن لفظ  miracle به معنای معجزه محدود کرده است .با این تفاسیر هیچ کدام  معادل صحیحی از آیه که تمام معانی را بتوان بر آن حمل کرد ارائه نداده اند.

معادل مناسب” آیه “چیست؟

معنای آیه نشانه و علامت است.و دیگر معانی که در قرآن آمده است را می توان بر این دو معنا حمل کرد.با این تفاسیر معادل “آیه” در انگلیسی sign می باشد که به تصریح Webster معنای عام هر نشانه ای می باشد و خواننده انگلیسی زبان با توجه به معانی این لغت همان برداشت نشانه را خواهد کرد و معنای دیگری را نمی رساند و حتی یکی از معانی ارائه شده توسط Webster نشانه ای است که مادی باشد و به چیزی روحانی دلالت کند که به منظور ما بسیار نزدیک است .

حال باید به ترجمه لغت”ننسها “پرداخت:

ریشه این لغت به معنای فراموش کردن( چه از روی غفلت و چه از روی عمد) می باشد.که در اینجا معنای آیه این است که خدا آن آیه را از یادتان ببرد.پس باید به دنبال معادلی بگردیم که معنای از یاد کسی بردن را برساند. آنها این لغت را این چنین معنا کرده اند:

  • ایروینگ: let it be forgotten
  • صفارزاده: cause to be forgotten
  • قرایی: remove from memories
  • پیکتال: cause be forgotten
  • یوسف علی : cause to be forgotten
  • آربری: cast into oblivion
  • رشاد خلیفه: cause it to be forgotten
  • شاکر: cause to be forgotten

بهتر بود برای اینکه صیانت در ترجمه هرچه بیشتر رعایت شود چون “ننسها” یک لغت است ماهم برای این منظور معادلی یک لغتی جایگزین می کردیم اما بدلیل اینکه در انگلیسی لغتی وجود ندارد(البته تا جایی که من می دانم)که معنای” موجب فراموشی شدن” را برساند ناچاریم این معنا را در غالب های دیگر بیان کنیم.پس اگر چنین لغتی پیداشود و معنای کامل را برساند نسبت به تمام تعابیر بالا ارجحیت دارد.اما حال که چنین لغتی نیست یا ما نمی دانیم باید از میان تعابیر بالا احسن آن انتخاب شود.در اینجا بد نیست این را بررسی کنیم که آیا فراموشی مورد نظر آیه چه نوع فراموشی است .آیا فراموشی است که احتمال یادآوری دارد یا فراموشی مطلق است .پاسخ این سوال ظاهراً فراموشی مطلق است.فایده این بحث وقتی است که در مقایسه دو لغت forget و oblivion که مترجمین بالا استفاده کرده اند فراموشی کامل را طبق لغت نامه هایی مثل Longman ازلغت oblivion می توان استفاده کرد و نه از لغت forget.پس اگر این قول صحیح باشد مترجمینی مثل ایروینگ ،صفارزاده،پیکتال،یوسف علی ،رشاد خلیفه و شاکر در رساندن این معنا از منظر دقت ناقص بوده اند.

اما در مورد لفظ cause که مترجمین استفاده کرده اند هم می شود از لحاظ لغتی دقیق شد.با رجوع به لغت نامه ای مثل Longman که صریحاً اکثریت کاربرد این لغت را برای مواردی می گوید که بد باشندو یک بار منفی به این لغت می دهدو همچنین با رجوع به مثال های لغت نامه های دیگر مثلWebster می یابیم که تقریباً مثالها در موارد بد آورده شده است،شاید این نتیجه را بتوان گرفت که چون ایجاد این فراموشی در مردم از منظر قرآن اصلاً بد نیست این لغت، لغت دقیقی نمی تواند باشد.هرچند این تنها یک دقت لغوی است.

از میان مترجمین بالا تنها آربری به مقصود نزدیک تر است هرچند که بهتر بود به جای لغتcast  از لغاتی نظیر sink ,pass, consign می کرد.و چون عمدتاً این فراموشی ها به تدریج انجام شده لغت sink شاید تداعی گر این تدریج باشد چراکه عمل فرورفتن و غرق شدن که از این لغت برداشت می شود نیز عملی است تدریجی و دفعتاً انجام نمی گیرد اگرچه این تنها یک دقت ذوقی است.و به نظر من حقیرنیاوردن ضمیر “ها” در ترجمه بوسیله it کاری صحیح نیست چراکه آوردن آن به فصاحت آسیب چندانی نمی رساند.و باعث وفاداری هرچه بیشتر به متن می شود. ترجمه قرایی هم ازاین منظر اشکال دارد که فراموشی تنها پاک کردن موارد از ذهن افراد نیست بلکه حتی از بین بردن یک کتاب هم موجب فراموشی می شود و این نبوده است که مردم همه موارد را به خاطر داشته اند و خدا از خاطرشان برده است.لذا آوردن memory جامعیت این فراموشی را از بین می برد.با این تفاسیر نظر حقیر این است که  ترجمه آربری به واقع نزدیک تر است و بهتر است آن را به شکل زیر بنویسیم:

Or sink it into oblivion

به هر حال این موارد جای بحث بیشتری را می طلبد که دانش بالاتری را نیاز دارد.

پس از ابتدا تا اینجا ترجمه آیه این چنین می شود:

Whatever sign we abolish or sink it into oblivion

مورد بعدی که باید مورد دقت قرار بگیرد ترجمه کلمه ” نَأْتِ” می باشدکه مترجمین بالا برای این لغت از معادلهایproduce bring-substitute- استفاده کرده اند که در نگاهی صحیح به ریشه عربی این لغت معنای آوردن از آن برداشت می شود که با این تفاسیر تنها لفظ bring صحیح می باشدو صفارزاده،یوسف علی و رشاد خلیفه لازمه ی معنای اصلی را آورده اند و نادرست عمل کرده اند.لفظ bring  بهترین معادل برای آوردن است .لفظ “ب” در “بخیر” برای متعدی ساختن “نات” می باشد و خیر هم صفت تفضیلی است که کلیه مترجمین از لفظbetter استفاده کرده ا ند که معادل مناسبی است.”منها”نیز به معنای از آن است که تنها ایروینگ ،قرایی،پیکتال،آربری و شاکر ترجمه ای نزدیک به معنا ارائه داده اندکه در این بین شاکرو قرایی سعی کرده اند با آوردن دو ضمیر it هرچه بیشتر به متن قرآن وفادار باشند.و این وفاداری قابل تحسین است.ترجمه ادامه آیه(نَأْتِ بخَِيرٍْ مِّنهَْا أَوْ مِثْلِهَا)به شکل زیر است:

  • ایروینگ: we bring something better than it or else something similar
  • صفارزاده: unless We Substitute something better or similar
  • قرایی: we bring another which is better than it, or similar to it
  • پیکتال: we bring in place one better or the like thereof
  • یوسف علی: but we substitute something better or similar
  • آربری: we bring a better or the like of it
  • رشادخلیفه: we produce a better miracle, or at least an equal one
  • شاکر: we bring one better than it or like it

حال به ترتیب به بررسی موارد بالا می پردازیم تا ببینیم کدام در امر ترجمه موفق تر بوده اند.

سبک ترجمه ایروینگ نشان می دهد که اصلاً یک ترجمه دقیق نیست و مانند برخی از مترجمین فارسی تنها برداشتی از آیه را ترجمه کرده است و دقت عمل به خرج نداده اند.هرچند ترجمه عوام پسند است اما به هیچ وجه برای تحقیق بر روی قرآن ترجمه ای مناسب نیست.اما کاربردor else  (یا) را می خواهیم بررسی کنیم.در منابعی مثل Longman برای این کلمه تعاریف زیر را آورده اند.

) or else(                spoken

  1. a) Used to say that there will be a bad result if someone does not do something:

Hurry up or else we’ll miss the train.

  1. b) Used to say what another possibility might be:

The salesman will reduce the price or else include free insurance.

  1. c) Used to threaten someone:

Hand over the money, or else!

➔ see usage note             unless

کاربرد این لغت در گفتار بیشتر از نوشتار است و معانی ارائه شده سه معنی بیشتر نیستند:1-والا،وگرنه2-یا (برای بیان احتمال دیگر)3-تقریباً همان معنای اول اما برای تهدید کردن

در اینجا معنای دوم منظور است و چون همین معنا فقط محتمل است معادل خوبی است اما به دو دلیل بهتر است همان or را بیاوریم:

  • 1-دوری از تکلف متن و روان بودن آن برای همه کسانی که در سطح جهان این متن را می خوانند.چون شاید کسی در معنای or else بدلیل سطح دانش زبانی کم مشکل داشته باشد اما or معمولاً برای اهل زبان چه اصلی و چه غیر بومی لفظی جااُفتاده است.
  • 2- بدلیل اینکه کاربرد این لغت بیشتر در گفتار است و در نوشتار کم تر ظاهر می شود.
  • 3-در قسمت اول آیه از or استفاده کردیم و لزومی ندارد که در بخش دوم از کلمه دیگری استفاده کنیم چرا که هردو معادل ” أَوْ “هستند.

اما در مورد “خیر” که آیه نگفته است چیز خیری را می آوریم بلکه گفته است خیری را می آوریم پس اگر بتوانیم خود لفظ خیر را معادل یابی کنیم (the better) و به عنوان اسم و در نقش مفعول در انگلیسی آن بکار ببریم هم معنا را رسانده ایم و هم در امانت الهی کم و زیاد نکرده ایم و هم به فصاحت لطمه ای نزده ایم.حال باید گفت something در جمله bring something better than it   اضافی است چراکه ما خود لفظ better  را به عنوان اسم می توانیم داشته باشیم.پس ساختار جمله را باید به صورت زیر بنویسیم.

Bring the better of it

اما در مورد مِثلِها :در مورد آوردن آیه ای شبیه به آیه ی نسخ شده باید وجه شبه این دو آیه به دقت مشخص شود تا بتوانیم معادل خوبی برای آن بیابیم.همانطور که در بحث تفسیری آیه گفته شد که اگر شبیه به آیه قبلی است پس چه فایده دارد ودر پاسخ به اين سوال بايد گفته شود كه منظور از “مثل” اين است كه حكم و قانوني را مي آوريم كه در زمان بعد اثرش مانند قانون قبل در زمان گذشته باشد.

توضيح اينكه ممكن است حكمي امروز داراي آثار و فوايدي باشد ولي فردا اين آثار را از دست بدهد .در اين صورت بايد اين حكم نسخ گردد و حكم جديدي به جاي آن بنشيند كه اگر از آن بهتر نباشد لااقل آثاري را كه حكم سابق در زمان گذشته داشت حكم جديد در اين زمان داشته باشد.

پس وجه شبه ما در تاثیر گذاری است.حال با این توصیف به بررسی معادل های انگلیسی این لغت می پردازیم.

الفاظی که مترجمین بالا آورده اند similar ، like ، equal می باشد الفاظ دیگری نیز مثل Analogous ،alike  ،akin ،corresponding قابل بررسی می باشنداما چون اولویت با همان چند مورد اول است از بررسی آنها خوداری می کنیم.

Webster در مورد similar می گوید این لغت امکان اشتباه شدن دو یا چند چیز را باهم می رساند مثلاً ساختمان ها مشابه یکدیگر هستند.مثالی که Longman برای این لغت می آورد این است:

Both approaches seem to achieve similar results.

هر دو روش به نظر نتیجه یکسان می دهند.

این مثال تقریباً به وجه شبه آیه مورد نظر هم نزدیک است چراکه وجه شبه موجود درمثلیت آیه هم، در نتیجه و اثر گذاری نشانه های مشابه، مورد نظر است.یعنی هر دو نشانه در تاثیر گذاری یکسان هستند.در کل این لغت لغت خوبی است.

اما در مورد equal که باید بگوییم به معنای تشابه نیست بلکه به معنای تساوی است .تعاریف موجود از این لغت نشان می دهد که تساوی در اندازه و تمام کیفیات مد نظر می باشد از این رو لغت خوبی نمی باشد چراکه تشابه غیر از تساوی است.در تساوی همه ابعاد یکسان است حال آنکه در تشابه یک یا چند بعد از ابعاد مختلف مد نظر است.و استفاده از این لغت در ترجمه این را تداعی می کند که ما نشانه ای کاملاً و از هر جهت شبیه به نشانه قبلی می آوریم و حتماً این منظور نیست.

حال به بررسی لغت like می پردازیم.این لغت در معنای اسمی به معنای  شبیه می باشد و معنای عام شباهت را دارا می باشد چه شباهت کامل و چه شباهت جزئی و لغت خوبی می باشد.از میان similar و like لغت دوم یعنی  likeرا برمی گزینیم چراکه در جمله سازی فصاحت بیشتری را می سازد و بهتر می توانیم حذف به قرینه انجام دهیم .از این میان ترجمه آربری دراین بخش واقعاً ترجمه خوبی است و نشان از دقت بالای او در حفظ امانت دارد.تنها نکته ای که بر من پوشیده مانده این است که قبل از better باید از حرف تعریف the استفاده کرد یا نه چرا که آربری از a  استفاده کرده اما به نظر ما آوردن the بهتر است و باید بررسی شود..ساختار the like of هم ساختاری شناخته شده برای بیان تشابه است.پس جمله ما بهتر است بدین صورت باشد.این جمله از لحاظ خواندن هم سلیس است.

We bring the better or the like of it.

پس از ابتدا تا به اینجا ترجمه آیه بدین صورت است:

Whatever sign we abolish or sink (it) into oblivion we bring the better or the like of it (sign).

در مورد ترجمه بخش آخر آیه (أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِير)مترجمین به شکل زیر عمل کرده اند:

ایروینگ: Do you not know that God is Capable of everything?

صفارزاده: O, man [do you not know that Allah Is Powerful over all things?

قرایی: Do you not know that Allah has power over all things?

پیکتال: Knows thou not that Allah is Able to do all things?

یوسف علی: Knowest thou not that Allah Hath power over all things?

آربری: knows thou not that God is powerful over everything?

رشاد خلیفه: do you not recognize the fact that God is omnipotent?

شاکر: Do you not know that Allah has power over all things?

اگر قصد داشته باشیم این آیه را از لحاظ زمانی درست ترجمه کنیم زمانِ آیه گذشته ساده است. (لَم+فعل مضارع) یعنی آیا ندانستی.پس باید گفت تمامی این مترجمین زمان این جمله را رعایت نکرده اند و علت این را هم نمی دانم. نکته ای که باید بگوییم این است که به نظر این جانب در ترجمه باید به شدت از لغات مغلق و منسوخ و قدیمی کناره گیری کرد و قرآن را به زبان روز و ساده بیان کرد و از تکلف دوری کرد تا همگان با میل و اشتیاق به آن روی آورند .لذا کاربردهایی نظیرknowest که لغتی است قدیمی که حتی لغت نامه های معروف هم آن را در دامنه لغات خود نیاورده اند جایز نمی باشد.پس بخش هایی از ترجمه های یوسف علی ،پیکتال ،آربری به روز نمی باشد وبه نظر جالب نیست.

در مورد “ا” باید گفت برای استفهام اقراری بکار رفته است.و می توان با سوالی منفی کردن جمله این معنا را بدست آورد.در مورد ماده “علم” باید بگوییم که معنای آن برای هر دانستنی بکار می رود لذا بدلیل اینکه کلمه know هم اعم ازهر دانستنی است معادل خوبی است.

اما ” أَنَّ ” برای تاکید است و تاویل به مصدر می کند یعنی معنای جمله بعدش باید مصدری بیاید.بدین شکل که: آیا ندانستی قادر بودن خدا را بر هر چیز . قاعده ای که مترجمین بالا بوسیله noun clause بکار برده اند و کل جمله” أَنَّ اللَّهَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِير”را به عنوان مفعول برای” تَعلَم “گرفته اند صحیح است اما وجه بهتری هم شاید بتوان ارائه داد.روش مترجمین بالا شاید تاویل به مصدر رفتن جمله را به طور دقیق نرساند اما به نظر این جانب شاید بتوان با آوردن جمله ای مثل جمله مشخص شده در زیر تا حدودی به این مطلب نزدیک شد.

Allah’s omnipotence on (doing) everything

متاسفانه هیچ کدام از مترجمین بالا تاکید” أَنَّ “را در ترجمه خود نیاورده اند.برای نشان دادن این تاکیدطبق ساختار جمله sureness, actuality, realness, و لغت certainty را می توان استفاده کرد.در مورد شىَ‏ْءٍ هم چون اعم از هر چیزی است لفظ thing بهترین معادل است.در مورد قدیر هم چون بر وزن فعیل می باشد مبالغه به همراه دارد.در قاموس آمده است:( قدير آنست كه آنچه را بخواهد مطابق مقتضاى حكمت انجام می دهد نه زياد و نه كم،) Omnipotent و all-powerful از معادل های این لغت می باشند.که لفظ Omnipotentبه مصالحی بهتر است و به صورت اسم و نه صفت آورده شده است.چراکه تبدیل این صفت به اسم حالت رایجی دارد حال آنکه لغت all-powerful این گونه نیست. در ادامه نکته ای می ماند و آن اینکه ساختن جمله سوالی منفی در زبان انگلیسی به دو شکل است یکی با فرم مخفف ظ(گفتار) و دیگری با فرم غیر مخفف که در نوشتار بیشتر رایج است .حال در اینکه در اینجا باید از کدام حالت استفاده کرد باید بحثی را مطرح کنیم .درست است که ترجمه یک امر مکتوب است اما قرآن وحی است و کفتاری بین رسول و خداوند.برای رسیدن به جواب باید این نکته بررسی شود که لحن سخن خدا با رسول چگونه بوده ؟آیا دوستانه بوده یا خیلی رسمی ؟که این نیاز به تحقیقی فراتر از این مقال است.

پس برای جمع بندی جمله اخیر ترجمه زیر را ارائه می دهیم.

Did you not know (the certainty of) Allah’s omnipotence on (doing) everything?

در پایان این بحث باید بازهم خاطر نشان کرد که این مقاله مقاله ای است تحقیقی و مباحث ارائه شده در آن قابل مناقشه است و بنده به عنوان یک دانشجوی درصدد رسیدن به وجه احسن ترجمه آیات الهی هستم و بی صبرانه منتظر هرگونه انتقاد و اشکال از طرف خواننده می باشم .

در پایان ترجمه کامل آیه 106 سوره بقره را می آوریم.

متن عربی

مَا نَنسَخْ مِنْ ءَايَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بخَِيرٍْ مِّنهَْا أَوْ مِثْلِهَا  أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِير

ترجمه انگلیسی

Whatever sign we abolish or sink (it) into oblivion we bring the better or the like of it (sign). Did you not know (the certainty of) Allah’s omnipotence on (doing) everything?

ترجمه فارسی

هر نشانه اي را كه از ميان برداريم يا آن را از ياد(تان) ببريم بهتر از آن يا مانند آن را مي آوريم .آيا (مگر) قطعیتِ توانا بودن خدا  بر هر کاری را ندانستی .


دانلود انتقاد یکی از اساتید به مجموعه ترجمه های آیات

دانلود پاسخ حقیر به استاد

خوشحال می شم نظرتون رو در زیر برام کامنت کنید و اگر از این مطلب خوشتون اومد اون رو با دوستان خود به اشتراک بگذارید.

Tags:
0 0 آراء
امتیازدهی به مقاله
اشتراک
با خبر شدن از
1 دیدگاه
بازخورد درون خطی
مشاهده تمام نظرات
پادکست تُ آغاز شد...مشاهده صفحه
1
0
من رو با درج دیدگاه، از نظرتون با خبر کنیدx

Follow Me On Instagram

خوشحال میشم در اینستاگرام در کنار هم باشیم. احتمالا فیلترشکن را باید روشن کنید.